به مناسبت سالگرد شهادت محمدباقر صدر؛
اقتصاد اسلامی علم یا مکتب؟
بازاری: علم و مکتب اقتصاد، از دید شهید صدر متفاوتند. بطوریکه علم اقتصاد حیات اقتصادی و پدیده ها و جلوه های آنرا تفسیر کرده و ارتباط آنرا با اسباب و عوامل کلی که بر آن حاکم است بیان می کند.
به گزارش بازاری به نقل از مهر ۱۹ فروردین سالگرد شهادت سید محمدباقر صدر محقق علوم اسلامی و نگارنده کتاب «اقتصاد نا» بود، تعدادی از حوزویان و البته طلاب علم اقتصاد معتقدند شهید صدر پدر علم اقتصاد اسلامی است. کتاب اقتصادنا که بارها به زبان فارسی نیز ترجمه شده است در زمانی به رشته تحریر درآمد که چالش هایی میان اردوگاه سرمایه داری و اردوگاه سوسیالیستی مارکسیستی شرق بر جغرافیای جهانی حاکم شده بود. در این زمان و در این فضا، پرسش از قدرت اسلام بر رؤیا رویی با مشکلات و دشواره های مطرح در مثلث قدرت، اقتصاد و نظام اجتماعی با تاکید فراوان عنوان شد. این کتاب به مطالعه واقع بینانه، نقادانه و محققانه مکتب های اقتصادی مارکسیسم، سرمایه داری و اسلام و مبانی فکری و ابعاد تفصیلی این سه مکتب می پردازد. گذشته از این، نگارش این کتاب، نقطه عطفی در حیات فکری سید محمد باقر صدر بشمار می رود که با این کار به نیازی اساسی در جامعه خود پاسخ داد بااینکه موضوع آن یعنی اقتصاد در صدر لیست اولویت های علمی و فکری وی نبود. این کتاب به لحاظ سطح، موضوع و روش، تلاش جدید و جدی درحوزه نگارش ها و پژوهش های حوزوی است. روش بخشی اساسی را درساختار معرفتی کتاب تشکیل می دهد و معیار اول موفقیت این کتاب هم در روش مندی آن نهفته است. روش بحث کتاب اقتصاد نا که شامل ساختار نظری و ارائه بحث و رجوع به منابع اصیل و شیوه استدلال واصول داوری به کار گرفته شده در آن، قبل از دوستان، محل شگفتی دشمنان شده است.۳. این کتاب تلاشی تأسیسی و بنیادین است که هدف آن ارائه سیمای نظری یکپارچه اقتصاد اسلامی است. تا قبل از این تجربه، تلاش هایی غالباً محدود یا ناقص دراین زمینه شده بود که تنها به برخی پرسش های جزئی پاسخ می گفت یا واکنشی ایدئولوژیک و تند به اندیشه مارکسیسم یا کمونیسم بوده است.
شهید صدر، سه اصل اساسی را برای نظام اقتصادی اسلام در این کتاب بر می شمرد: مالکیت دو گانه، آزادی اقتصادی محدود و عدالت اجتماعی. او معتقد می باشد که اختلاف اساسی میان اسلام و نظام سرمایه داری و سوسیالیسم، در ماهیت مالکیت مورد پذیرش هر یک ازاین نظام ها نهفته است، برای اینکه جامعه و نظام سرمایه داری به شکل خاص فردی از مالکیت باور دارد و مالکیت عمومی را جز در موارد ضرورت اجتماعی به رسمیت نمی شناسد و جامعه سوسیالیستی درست به عکس این است اما جامعه اسلامی با هر دو نظام متفاوت است، ز در باب آزادی محدود اقتصادی، شهید محمد باقر صدر معتقد می باشد که دو قید، مانع مطلقیت مالکیت خصوصی در اسلام می شود. قید نخست شخصی و درونی است و بر گرفته از ارزش های اخلاقی مشارکت درثروت، آن گونه که اسلام آموخته است. این ارزش ها که از حیطه حکم و جبر حکومت خارج اند، قابل سنجش نیستند و فقط ابزاری هستند که دین به فرد بخشیده است; اما قید دوم که قیدی عینی و واقعی است و در قانون به دقت مشخص شده است، در دو سطح کاربرد دارد: در سطح اعلا (منابع کلی شریعت اسلام، مجموعه ای از کارهای اقتصادی واجتماعی، مانند ربا و احتکار و مانند آن باز داشته است) و در سطح دیگر (اصل اشراف ولی أمر را بر کارهای عمومی و اصل دخالت دولت را برای حفظ منافع عمومی و آزادی های عمومی مقرر داشته است). درخصوص عدالت اجتماعی، شهید صدر به خطر کلی گویی ها و تعمیم های بی فائده در باب رابطه اسلام با عدالت اجتماعی توجه می دهد و به اجمال متذکر می شود که مفهوم عدالت اجتماعی به دو اصل فرعی (تکافل عمومی) و (توازن اجتماعی) منقسم می شود. از دیدگاه شهید صدر، کاری که دین می کند، این است که نزاع میان فردو جامعه را حل می کند، (زیرا دین قدرتی معنوی است که می تواند چشم پوشی انسان را از لذائذ موقت دنیوی جبران کند و او را به فداکاری در راه اهداف متعالی تشویق کند و از سود و زیان مفهومی فراتر از محاسبات تجاری اش در اندیشه انسان خلق کند). شهید صدر معتقد می باشد که اقتصاد اسلامی، بر عکس اقتصاد مارکسیستی که مدعی علمیت است، علم نیست. (اقتصاد اسلامی از این حیث شبیه مکتب اقتصادی سرمایه داری است که کارش تغییر واقعیت است و نه تفسیر آن، برای اینکه وظیفه مکتب اقتصادی اسلام کشف سیمای کامل حیات اقتصادی برمبنای شریعت اسلام و مطالعه افکار ومفاهیمی است که از پس این سیما پرتو افشانی می کنند). شهید صدر معقتد است که اقتصاد اسلامی ادعای علمی بودن ندارد، بلکه از اهداف اجتماعی شروع می شود و سپس واقعیت اقتصادی را با آن در می آمیزد. وی توضیح می دهد که اسلام بر خلاف مارکسیسم رابطه ای میان تحولات شیوه های تولید و تحولات در روابط اجتماعی و روابط تولید نمی بیند.
منبع: baazari.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب